“JESUH THAWN NAN PEHZAWM-AW NGAINGAI MAW?”

Mizan cu Netflix ah rapture thuthawn a pehpar-aw deuh mi movie ka zoh, ka zoh mi ahcun pastor pakhat hi laksoh mi lak ah arak tel ngah lo. Cutik ah tlangval pakhat, laksoh ve lo mi cun, “Ziangah pastor na si fawn, laksoh lakah na tello,” tiah a sut. Pastor cun, “Biakinn nei le pastor ti mi title nei ruang ah laksoh lak ih tel ding tinak a silo, Jesuh thawn pehzawmawknak ka rak nei lo ruangah a si. Keimah ten ka hna arak ngam ih, ka rak nuam. Asinan Amah ka rak nei ngaingai lo,” tiah a sawn. An sawnawk mi in thu tampi in ruahter. Nangtla a lo ruahter ve nasa ding ka zum. 

Miphun dang cu kan sim lo ding ih, kan mah laimi lala hi zumtu kan ti-awk dan hi thaten vun ruat sehla, mah bulpak ih Jesuh a tawngtu, a neitu hnak in pi le pu, nu le pa Christian an si ruang ih zumtu, Christian ka si, ti aw kan tam sawn. Laimi si phawt cun Sunday ah si maw, khawm program nei tinten khawm ding ti hi kan thinlung ih kan neih mi a si. Khawi tawk hmun kan va um khale khawmnak ding hmun kan hawl, cutluk ih Pathian ngaina miphun kan si. Asinan kan ruah ding thupizet mi cu, ‘Pathian, Pathian’ kan ti rero lai ahhin movie sung ih pastor bang ih Amah Jesuh thawn pehzawmnak neilo tampi kan um ding a zum um. Ka sim sual asilo ahcun, punghman ih khawm kan nei theu mi le khawmnak ih kan tuah mi tam sawn hi ‘Pathian sunlawinak’ ding hnak in ‘milai kan thinlung diriamnak’ hrang le ‘mawi’ kan ti dan le ‘tha’ kan ti-dan sawn in kan feh tlang pi. Kan khawm dan ah ‘milai’ kan di a riam le Pathian a diriam/lungawi ding ah kan ruat. Kan ei lo zawng a sile ‘Pathian lungawi lo’ ding ah kan ruat lala. Kan mah le kan mah hi ‘Pathian’ ah kan ret aw sawn tlangpi. Kan laimi zumtu/Christian kan ti-awk dan le ‘Pathian kan thangthat’ kan ti mi hi kan ruah nawn a tul nasa. Kan tuah mi ziangtin kim ah Jesuh sunlawinak kan pe maw? Dan men in sawn saw kan feh ring ring? Kan suhawk nawn leuhleuh a tul a si.

Pathian a duhzettu le a Dan a ngaina zettu Farisai pawl nun kha kan vun zoh hnik ding. Pathian an tan dan le a dan pawl cu an thlun dan kha mangbangza a si. Tulai san si sehla pastor, senior pastor, Rev pawl tla an si ding. Mi rintlak le zahum ngai ngai an si Pathian thu lei ah. Asinan Jesuh in ziangtin a ti hai an biaknak kha, “Hi minungpawl cun an kaa thawn in ra naih ih, an hmur thawn in upat. Asinan an thinlung cu ka hnen ihsin a hlat zet. In biaknak cu alak a si. An thurin zirh mipawl tla cu minungih thupek men an si a ti,” (Mathai 15:8-9). 

Farisai pawl le Jesuh thu thawn pehpar in, Pathian zumtu, Christian ka si, punghman in ka khawm, ka pe, ka tuan, ti aw cing hin Jesuh thawn pehtlainak zianghman nei lo, dan men ih khawm le tuah, Jesuh neilotu, mah thin hnangamnak hrang le diriamnak hrang ih rak tuah rero tu zumtu ti aw si arak awlte. Cuvek kan si pang maw? Kei tla ka si caan tampi a um. 

Zumtu a ti aw tu nu le pa, fala le tlangval, mino pawl, ‘zumtu/Christian’ a si ngaingai mi ‘Jesuh thawn a pehtlaih aw tu’ zumtu na si ngaingai maw? Pastor pa bang khin biakinn ih khawm punghman le sinak title le tuan zuamnak, peknak le a hmin ih Chrstian sinak pawl in a lo luatter thei lo. Amah Jesuh thawn nan pehzawm-awk a tul a si. 

“Amah Pathian ruangah nannih cu Khrih Jesuh ah nan um. Khrih cu Pathian hnen ihsin kan hrangah fimnak, dingfelnak, thianghlimnak le tlensalnak ih tuah a si.” 1 Korinth 1:30

 

NGAI-SAKTU THA KAN TUL

Bible in milai nunnak a sim mi sungah harnak le buainak pumpelh theilo kan sinak fiangten in sim. Lungawi caan, riahsiat caan, hnih caan, tah caan, phun caan, phawisal caan a um thu fiangten inrak sim a si (Thus 3:1-8). Harsatnak pawl kan tawn ngaingai tik ah a harzet, thin a pit ih vansanglam in kan um, dam sung hmuahhmuah hitin tuar cuahco ding vek ih ruah tla a awl te. Asinan damsung rori ih nitin te tuar cu arak si cuang lo. Lungawi caan a rak hersal theu. Milai zozo khal vanduainak kan tawn caan le thinharnak kan tawn caan ih kan tulbik mi cu nun simtu le kawk tu silo in, kan thinharnak pawl tha te ih in ngaisaktu hi kan tul a si. Kan thinharnak inlak kiangsak thei lo hman sehla thaten in ngaisak asi ahcun kan tuar dan tla a dem ih, kan thin tla ava nuam deuh a si. 

Job nun kha kan zoh asile Pathian ih siannak in Setan in a nun ah harsatnak pit tawp a thlenter. A nei mi zaten a cem ih bet-ah a fa le tiang an thi theh. Cu mi duhtawk lo in a taksa ah nat siakhazet a um bet. Milai dan ih mifel pa in cutin a vun tuar tik ah tuar har a ti ngaingai. Thil pakhatkhat ti sual ruang ih tuar si bang sehla a zia deuh ding. Asinan a ni cu hniksaknak hrimhrim a tuar mi a si. Kan par ih kan duh lo mi thil thleng pawl hi kan tuahsual ruang ah a si theh lo, Pathian kan zumnak hniksaknak tla an si theu. Thil thalo kan par ih a thlen le veten “Ziangmi si ka ti sual pang ke aw,” ti hnak in “Bawipa in ziangmi si zirter I duh,” tiih khai harsatnak thleng mi par ihsin zir ding mi le Pathian ih in sim duhmi kha thei tumtu si a thupi a si. 

Kan thulu ah lutsal sehla, khatin Job cu hmahnai thawn a tuar rero, pacang pa hrang khal ih na tuk mi cu ana tuk rori tinak a si. Cuti a tuar rero laiah a nupi in le thazangpek dan thiam lo in Pathian camriam ih thi mai kha a hrang ah a tha sawn ding a rak ti. Amah duhdawttu a rualpi pathum pawl in an rak leng, mi riahsia le thinna ra to pi ih thazang pe ding ih ra leng an sinan ziang si a cang mi? Job kha thil na ti sual mi a um ruang ah na tuar a si ko, tiah a sualsir ih Pathian hnen ngaithiam dil ding in an ra ti ciamco. Cutikah Job ih tuarnak na cu a bet sinsin. A taksa par ih hma pawl an karhbet lo nan a rualpi pawl ih demnak tongkam in a ti na bet sinsin. A harsatnak kha ngaisak men loin “cutin khatin na um tul” ti sawn ih an run ti tikah thin a lingbet sawn a si. Vawi tampi mi hnem ding in kan va feh nan Job ih rualpi pawl bang kan si caan a tam ve nasa ding.

An rualvah pali nun ihsi kan zir thei mi cu mi in harsat mangbang thinnatnak an tawn caan ah an tuarnak theithiam lo tu rualpi le innleng an tullo. An tulbik mi cu an harnak ngaisaktu, theithiamtu hi a si. “Cutin khatin nan um ruang ah a si ko ding nan tuar ciamco, nan naa ciamco,” timi tongkam thei ding kan duh lo. Kan nat in sawng lo ih in bet sinsin sawn a si. Job rualpi pathum tla khan Job ih natnak pawl kha daiten rak ngaisak sehla cu tampi a tuarnak a dem ding, asinan an rak mawhthluk ciamco tik ah mi hnemtu lak ih hnem dan thiam lo bik ah an rak cang a si. Riahsia mi kan va leng tik ah tong ding thei lo ih tong ding hawl ciamco ih silo le silo tong rero hnak in dai te ih an kiang ih tong lo ih um kha a tha sawn, kan mah kan va um hrimhrim mi khan kan lo tuarpi ve so khaw, tinak a si cia zo. Tong ding kan hawl ciamco le an thin tla kan hengter riangri thei.

Nang le kei tla kan rualpi riahsia mi kan va leng tik ah Job ih rualpi vek kan silo ding a thupi ngaingai. Cuvek harsat caan ih kan tulbik mi hi nauhak upa ti um lo in “Kan harnak, kan thinnatnak in ngaisaktu, theithiamtu tha” kan tul theh a si. Cule an harsatnak in ruah mi hmuahhmuah kha midang hnen ah va sim darh nawn ding kan si lo. An tuarnak zahthiamsak a tul a si. “Pakhat le pakhat phur rit sawngawtawn uhla, cutizawngin Khrih dan cu nan kimter ding,” (Gal 6:2). Jesuh vek in ngaisaktu tha, riantu tha si kan zir ciau pei uh.  

KHRIH NA ZUMNAK ZIANGTIN NA LANGTER?

Pathian zangfahnak in Laimi tam sawn cu Khrih zumtu, Pathian theitu kan si tiah zumnak kan nei. Amah Khrih thawn kan pehzawmaw ngaingai maw ti cu kan mah le Pathian karlak si sehla. Khrih zumtu asi ngaingaitu nun ahcun rahsuah mi a um tengteng theu. Rahsuah mi ziang a um lo asiahcun zumnak thi lole Khrih zumnak neilo ti thawn an bangaw a si (Jacob 2:17). Paul in Khrih a zumtu pawl hnen ih ca a kuat tik ah, “Ziangkim nan tuah mi ah Pathian sunlawinak hrang ah tuah uh,” arak ti (1Kor 10:31). Kan nitin nun kan khawsak dan, midang (midum, mirang, disability) kan biak dan, kan zoh dan, khawlak kan va suah ih kan va tlanlen dan, biakinn kan va um tik ih kan umdan ziangkim hi an tel theh a si. Mi tampi cu biakinn ih kan umdan le leng hnatuannak, khawlak ih kan umdan a dang viarviar theu. Ca ngantu pakhat cun, “Khrihtian a ti aw mi tampi cu leng kan va suahnak ah zumlotu, Pathian nung neilotu pawl vek in kan um,” arak ti. A sim mi hin ruah ding a ti tam nasa. Khrih zumnak kan nei mi hi ziangtin kan nunnak in kan langter ve? 

Vawikhat cu kan tlawnginn ihsin veng hnen pawl hnatuan dan zoh ih an hnen ihsin zir thei mi kan neih mi pawl zir ding in suahvahnak kan nei hai. Westcare Baptistcare SA kan va pal ih, cutawk ih hnatuantu pawl thawn tawnawknak kan nei. Homeless ti pawl le mi harsa bawm tul um mi a phunphun in an bawm hai ih, cutin mi harsa pawl rian hna an tuan hai. Khrih rundamnak thuthangtha khal a rem dan in an sim. Cutawk ih a tuantu hrekkhat pawl kha thusuhnak kan nei. “Ziangruangah hinah na um?” tihi kan suh mi cu a si. Pastoral care hna a tuantu pakhat cun, “kum 25 sung hinah ka umnak a si zo. Ka umnaksanbik cu Khrih zumnak ka nei mi hi mi harsa le bawmtul mi pawl bawmnak in ka langter duh ruang ah a si,” a ti. A tongkam cun ka nun I sawh nasa! Kei teh Jesuh ka zumnak hi ziangtin ka langter ve? Ka nitin nun ka hmandan I ruatkirtersal nasa! An mah pawl ih hnatuannak ruang ah Jesuh neilotu tiang in Jesuh anra neih phah ih, an mah lak ih hnatuan bawmtu thatha ah anra cang hai fawn a si. Khrih kan zumnak hi Biakinn tualsung ih kan nun dan hnak in a leng ih Khrih ziaza kan nun ih alangnak hin midang thinlung arak nehtuk sawn hi arak si. Hnatuannak ih kan tongkam hman duh zawng, kan tuah duh zawng, kan rel duh zawng, kan mah hnak ih nauta kan biak duh dan zawng kan ruatsal kei uh, Jesuh zumtu pakhat dinhmun in na di a riam maw? Ka di a riam maw? 

Cutin kan class cu hmundang ah kan fehsal ih, “Soul Food Community café” ah suncaw einak nei phah in, a dawr neitu deuhbik kawmnak kan nei lala. An dawr ih tuantu pawl cu volunteer theh an si. Dawr an tuah thawkdan simnak a nei tik ah, Jesuh Khrih rundamnak thuthangtha sim theinak ding ruat ih din mi a si thu in sim hai. A simbet mi cu, “Mi zozo khal kan rak welcome theh ih, an hmin le an in mi coffee duh zawng hminsin ka rak tum theh, cutin an ra tik khal ah an hmin in ka rak ko ih, an duh mi coffee rel tullo in ka rak tuahsak cih theu, cutin an mai inn vek rori in nuam an tiih inra pan vivo theu. Cutin customers tha nei vivo in tawnawk khawmnak tla neiin Jesuh ih thuthangtha share nak kan nei theu,” a ti. Atu hi church an din zo ih, Baptist Church of South Australia member an si hai a si. Tu ni tiang in zarhkhat vawikhat tawnawknak neiin Khrih thuthangtha reltlannak le kawmawknak an nei theu a si. Sim duhsawn mi cu, Jesuh an zumnak an lanter dan hi simple te asinan, tangdawrnak nun le duhdawtnak nun te thawn an ti lang ih, midang nun a nehtuk. Disability pawl khal siseh hnatuannak ih experience an neinak ding ah tiah an rak bawm hai ih, an tuahthei ding tawkte rak tuahter in, cutin Khrih an zumnak cu midang riannak in an langter. An nun ihsin cerhti nung a luangsuak rero a si. Zohthimtlak an va si em! Kan Laimi zumtu pawl kan zumnak kan langter ve dan thaten kan checkawk a tul nasa. A luangliam mi nun hnak in “ziang mi saw ka ngah thei ding,” “Ziangah in rawn duh lo, in biak lo, in veh lo, in pek lo, in upat lo,” ti sawn ah kan buai rero theu. Midang hrang ah ziang mi ka tuah thei mi a um ve, tiih midang rian duhnak nei sawn lo in kan mah sawn kha in rian ding kan duh theu. Khrih kan zumnak hi biakinn ri alan kei maw? Paul cun “Khrih thinlungvek nei ve uh” in ti. Khrih cu midang rian ding ah ara mi a si. Khrih thinlungvek kan nei lawng ah kan nun ihsin cerhti nung a luangsuak ve ding a si.

A netnak ah hi thusuhnak hi kan suhawk ciau keiuh. “Jesuh zumtu pakhat dinhmun in ka zumnak ziangtin ka langter? Lole hmailam caan ah ka zumnak ziangtin langter ka duh?” Kan nitin nunnak ah kan zumnak langter dan abangawk ciau lo ding. Mi hrek cu inn sungsang enkawlnak ah tla a si ding, mi hrek cu hnatuannak ih rinumnak in kan langter, mi hrek cu nupi pasal hnatuan bawmawknak in, mi hrek cu midang bawm tul mi bawmnak in, kan bang aw ciau lo ding. A hrek cu kan nun in kan ti lang maw ti tla ruat dah lo kan si men ding, a tlai cuang lo a si. Bible cang kan tarlar mi vek in, ziangkim kan tuah mi kip ah mai sunlawinak hawl lo in, Pathian sunlawinak sawn hawl in midang riantu kan si ciau pei uh. Amen!

NAUHAK UM LONAK KOHHRAN HMAILAM CU A TAWP A SI

Ministry hmuahhmuah ih thupibik cu Nauhak ministry a si. Ziangahtile an mah hi kan hmailei ih in hruaitu ding an si. Khawitawk kawhhran khal ih kan sim ringring theu mi cu, “Nauhak an thupibik” ti hi a si theu. Asinan, thupibik ih kan ret le ret lo cu kawhhran in nauhak hrang hna a tuandan par ah alang. Thupibik in ret hmansehla tuahnak in a lang lo cun thupibik ih ret lo thawn a bang aw asi. Cule nauhak pawl kum 18 an ra kim hnu biakinn thleng an um nawn tuk lo asile, cui kawhhran cun a tuah ding mi a tuah lo ih hlei ah a hmailam cu a tawp rero tinak a si. Children’s pastor Dale Hudson cun, “Mino kum 18-25 kohhran tlansantu rate a sang vivo, an kum a run upa vivo ih, an zumnak an tlansan vivo. A thawk ihsin zumnak ngaingai neilo in, an nu le pa ih sim mi vek an tuah ih, khawm ding ti caan ah an khawm, an mah nun sung ngaingai ah Khrih nei lo in, nu le pa ih zumnak an thlun men ruang ah, nu le pa ih sim thei nawn lo kum rual an run si cun tuah dan theu pawl hmuahhmuah kha an tlansan theh a si,” a ti. Nu le pa in ruah ding thukzet kan nei thlang. Nauhak/Kan fale biakinn thleng taima kan ti pawl hi an mah le Pathian karlak pehzawmnak an nei ngaingai ke maw? Nu le pa in ttih hrih ruang ah tuah ding ih kan fial mi pohpoh an tuah rero sung maw a si? An mai nun ah Jesuh an nei ngaingai ruang ah an tuah mi a si maw, asilo ahcun kohhran lawng silo an zumnak an tlansan vivo ding a si. Ruah ding a tam nasa. 

Hills Bible Church zingzawitu pawl cun, leitlun zumtu mi piangthar (Christian) 85% pawl hi kum 18 an kim hlan ih rundamnak cotu pawl an si a ti. Kum 18 tang khal ah kum 13 tang lei hi rundamnak an fiang a awl hleice ti a si. Kum 18 kan kim hnu cun khawruahnak a tam ih, duh mi, daw mi, a tam vivo, hnatuan tla tul vivo thawn kan thinlung in Pathian thu a ruat man nawn lo ih, kan taksa hrang tul mi sawn ah caan kan pe tam sawn ruang ah rundamnak thuthangtha ngainak hrang kan nauhaklai vek in kan pe thei nawn lo tinak a si. Cuiruangah Children’s Ministry hi kawhhran in a tak ih a ret thupit a tul ih, nauhak pawl ih zirhtu naibik le thabik a si mi inn lei ih a um pi tu, nu le pa, an mah umtu pawl thawn tuantlang, tanlak tlang hi a pawimawh ngaingai a si. Thupi ti men ih kan cemter asile kawhhran hmailam cu a tawp ding a si. Tu ih upa pawl kan hung upa vivo ding ih, kan tar vivo ding, kan thi leh ding, biakinn tiang midang then lole zuar a tul leh ding mi khi a si. Cu mi hnak ih riahsia umzet mi cu kan fale pawl hell feh ding mi hi a si.

BIBLE BU 66 PAWM A SI DAN TAWI

Bible kan ti tik ah cabu pakhat tin kan hmu tla a si men thei, asinan bu 66 a sung ah a um a si. Ziangtin hi mi bu 66 pawl hi Pathian ih thawkkhum an si tiah kan pawm, cabu dang pawl teh ziang ah Pathian ih thawkkhum an si ve lo, ziang mi tahfung si an hmang, ti pawl hi zumtu pakhat dinhmun in kan thei ding khi a thupizet. Bible hi Pathian ih thawkkhum, Amai hnen ihsi ara mi, sual theilo le palh theilo kan ti tik ah atu ih translation kan hman mi pawl a sim duh mi silo in, Amah Pathian thu, a hmaisabik ih a ngantu pawl hnen ih arak pek mi sawn kha sual thei lo le palh thei lo mi a si kan ti mi cu a si. Tuisan kan nei mi translation tampi cu let sual mi le hrelh mi a um hnuaihni thei ruang ah Bible study kan tuah tik ah version dang dang thawn zohtlang ih a sim duh mi theifiang tum hi a thupituk mi a si. 

Bible bu 66 kan hmang rero mi pawl hi ziangtin kan ra nei ti kan fiangnak ding ah hlanlai ca an rak ngan dan simnak kan nei ta ding. Hlan lai ahcun a tu ih cabu kan nei mi vek in cabu ih ngan a si lo ih, cazual in an rak ngan theu. Ca zual dang dang arak um ih, tu ih bu 66 pawl ih hlei ah cabu dangdang an ngan mi arak um. Cu pawl lak ahcun Peter ih nganmi thuthangtha cabu (The Gospel of Peter), Thomas ih ngan mi thuthangtha (The Gospel of Thomas), Apocrypha tvp tla an si. Asinan an zate in Pathian ih thawkkhum mi an si theh lo ih, hi mi cazual ngan mi tampi lak sung ihsin bu 66 kan hman rero lai mi pawl lawng hi Pathian hnen ihsi ara mi le thawkkhum mi an si tiah an rak pawm a si. Cumi hrang ah tahfung an rak nei. Cazual/Cabu pakhat Pathian ih thawkkhum asi le silo an tahnak pawl cu atangta pawl hi an si. 

1. A ca ngantu hi Apostle, Prophet lole Apostle pawl ih theipi mi an si maw, timi zohdiknak an nei. Thimnak ah, Thuthangtha Luke asile Paul ih thei pinak in a ngan mi a si. Moses, Jeremiah pawl asile Pathian ih hril mi prophet an si.

2. Cazual/Cabu hi kohhran hmaisai pawl ih pawm mi le hman rero mi an si maw? Thimnak ah Thukam Hlun sung le Thukam Thar ih um cabu tam sawn hi bu 66 an hril hlan ihsin kawhhran hmaisa pawl in an rak hmangcia rero zo mi, a hleice in Paul ih cakuat pawl tla cu anrak hmang rero cia mi a si.

3. Cazual/Cabu pakhat le pakhat kalh aw ding asi lo. An sim duh mi message a bangaw ding a si. Thimnak ah Thuthangtha Peter le Thomas cabu pawm asilonak cu Thuthangtha dang pali pawl thawn an thuken mi le Khrih Thuthangtha an sim mi a bangawk lo, an kalhawk tik ah hnawl an si. Cuvek thotho in Aprocrypha cabu pawl tla hnawn an sinak san a si. 

4. Amah cazual/cabu lala in Pathian hnen ihsi ara mi asinak a langter/ fiangter ding a si. Thimnak ah Moses asile, “Pathian in Moses hnen ah hitin a ti,” tivek pawl, “Pathian in Jeremiah hnen ah” tivek pawl, Pathian hnen ihsi ara mi asinak kha amah cabu lala in a ti fiang mi kha pawm a si.

Simcia zo bang in khimi tahfung pawl khi an pass theh asile himi cabu cu Pathian ih thawkkhum mi asi tiah an rak pawm. Pathum dik hmansehla a dang ah a dik locun hnawl thotho an si. Enoch cabu pawl tla ngai nuam le siar nuamzet an si ko nan, Pathian ca thinghlim sung ih siartel a rak si lo. Asan cu khi mi tahfung a ong lo ruang ah a si. Pathian hnen ihsi ara mi cabu a si tiih tampi an rel mi pawl lak ah tu ih kan hman mi bu 66 pawl lawng hin an rak ong (pass) ih, AD 397-400 ah the Council of Carthage in bu 66 pawl hi an rak nem hnget a si. Cutin tuini tiang Bible bu 66 pawl hi, ahleice in Protestant pawl in kan ra hmang vivo a si.

Sources: 

The Moody Handbook of Theology

Introduction to the History of Christinity

HOSANNA SULLAM ZIANG A SI?